گروه ویژه اقدام مالی (FATF) یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1989 با همکاری کشورهای G7 شامل ایتالیا، آمریکا، آلمان، بریتانیا، ژاپن، فرانسه و کانادا تأسیس شد. هدف اولیه این گروه، تعیین استانداردها و ترویج اقدامات مؤثر برای مقابله با پولشویی بود. با گذشت زمان، وظایف FATF گسترش یافت و امروزه شامل مبارزه با تأمین مالی تروریسم و سایر تهدیدهای مربوط به یکپارچگی نظام مالی بین‌المللی می‌شود. این گروه با استفاده از شاخص‌هایی، ریسک روابط مالی در کشورها را ارزیابی می‌کند و توصیه‌هایی برای افزایش شفافیت ارائه می‌دهد.
اهمیت FATF در تعاملات مالی بین‌المللی
قرار گرفتن در فهرست سیاه FATF، به معنای افزایش ریسک‌های مالی و اقتصادی برای کشوری است که در این فهرست قرار دارد. این وضعیت منجر به محدودیت‌های قابل توجهی در دسترسی به منابع مالی بین‌المللی و افزایش هزینه‌های معاملات می‌شود. برای ایران، این مسئله به‌ویژه در سایه تحریم‌های اقتصادی، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
ساختار سازمانی FATF
FATF شامل چهار بخش اصلی است:
- مجمع عمومی: نهاد تصمیم‌گیر FATF است که استانداردها، توصیه‌ها و گزارش‌های این گروه را تصویب می‌کند. انتصاب رئیس و قائم‌مقام FATF و تعیین برنامه کاری و بودجه گروه نیز بر عهده مجمع عمومی است.
- رئیس و قائم‌مقام: رئیس FATF نماینده این گروه در امور خارجی است و مسئول هدایت فعالیت‌ها است. قائم‌مقام نیز در انجام وظایف به رئیس کمک می‌کند.
- گروه راهبری: نهاد مشورتی درون‌سازمانی FATF است که نظارت و هدایت پیشرفت‌ها و هماهنگی میان کارگروه‌ها را بر عهده دارد.
- دبیرخانه: وظیفه پشتیبانی فنی و اداری از FATF را دارد و در پاریس مستقر است.
تغییرات در استانداردها و تأثیر بر ایران
FATF در سال‌های اخیر با توجه به تحولات جهانی، استانداردهای خود را به‌روز کرده است. این تغییرات شامل موارد زیر می‌شوند:
- دارایی‌های مجازی و رمزنگاری‌شده: در سال 2019، FATF استانداردهایی را برای افزایش شفافیت در تراکنش‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال تعیین کرد.
- ذینفعان: در سال 2020، قوانین مربوط به افشای ذینفعان واقعی به منظور افزایش شفافیت در نظام مالی تقویت شد.
برای ایران، تعامل مؤثر با FATF نیازمند بررسی و پیاده‌سازی این تغییرات است. این اقدامات می‌توانند به بهبود جایگاه کشور در نظام مالی جهانی کمک کنند.
موانع داخلی و بین‌المللی
با وجود تلاش‌های انجام شده برای خروج ایران از فهرست سیاه FATF، برخی موانع داخلی مانند عدم تصویب لوایح مرتبط همچنان وجود دارند. این لوایح شامل الحاق به کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) و کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم هستند. تصویب این لوایح می‌تواند گامی مهم در بهبود ارزیابی FATF از نظام مالی ایران باشد.
تجربه کشورهای منطقه
برخی کشورهای همسایه مانند ترکیه و پاکستان، در دوره‌هایی در فهرست خاکستری FATF قرار داشتند اما با اجرای اصلاحات داخلی توانستند جایگاه خود را بهبود بخشند. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که اتخاذ اقدامات اصلاحی حتی در شرایط دشوار نیز می‌تواند مؤثر باشد.
مزایای خروج از فهرست سیاه FATF
خروج از فهرست سیاه FATF مزایای متعددی برای ایران به همراه دارد، از جمله:
- تسهیل تعاملات مالی بین‌المللی: کاهش محدودیت‌ها و افزایش شفافیت مالی.
- جذب سرمایه‌گذاری خارجی: ایجاد اعتماد در میان سرمایه‌گذاران خارجی.
- کاهش هزینه‌های معاملاتی: بهبود دسترسی به خدمات بانکی بین‌المللی.
رابطه تحریم‌های اقتصادی و FATF
یکی از دلایل مخالفت با FATF، نگرانی از تأثیر تحریم‌های اقتصادی بر اثربخشی این اقدام است. اما شواهد نشان می‌دهند که حتی با وجود تحریم‌ها، خروج از فهرست سیاه FATF می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش فرصت‌های اقتصادی کمک کند.
جمع‌بندی و راهکارها
برای بهره‌برداری از فرصت‌های خروج از فهرست سیاه FATF، ایران نیازمند اقدامات زیر است:
- تصویب لوایح باقی‌مانده: از جمله لوایح مرتبط با پالرمو و تأمین مالی تروریسم.
- پیاده‌سازی استانداردهای به‌روز FATF: به‌ویژه در زمینه دارایی‌های مجازی و ذینفعان.
- تقویت شفافیت مالی داخلی: برای افزایش اعتماد در نظام مالی کشور.
تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که تلاش‌های اصلاحی می‌توانند نقش مهمی در کاهش ریسک‌های مالی و تقویت تعاملات بین‌المللی ایفا کنند. هلدینگ بازرگانی شهبا می‌تواند با ارائه خدمات مشاوره‌ای و تسهیل در اجرای استانداردهای بین‌المللی، به بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کند.
